THY Hissesi Almak Haram mı? İnanç, Ekonomi ve Gerçeklik Arasında Bir Tartışma
Son zamanlarda çevremde sıkça duyduğum bir tartışma var: “THY hissesi almak haram mı?” Çevremde hem inançlı yatırımcılar hem de ekonomik analizlerle ilgilenen insanlar bu soruyu defalarca dile getirdi. Ben de hem ekonomiyle ilgilenen biri hem de etik sınırları önemseyen bir birey olarak bu konuyu derinlemesine araştırma ihtiyacı hissettim. Bu yazı, bir fetva metni değil; inanç, finans ve ahlakın kesiştiği yerde duran bir sorgulamanın ürünü.
---
İnanç Temelli Yaklaşım: “Helal-Haram” Çizgisinin Belirsizliği
İslam ekonomisinde yatırım araçlarının meşruiyeti, faiz, kumar (maysir), belirsizlik (garar) ve haram faaliyetlere ortak olma gibi unsurlara göre değerlendirilir. Bu bağlamda, bir şirketin faaliyet alanı ve gelir kaynakları, yatırımın helal veya haram olup olmadığını belirleyen temel kriterdir.
Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı’nın fetvalarında, faiz geliri elde eden veya alkollü içecek, kumar, domuz ürünleri gibi İslami açıdan sakıncalı alanlarda faaliyet gösteren kurumlara yatırım yapmanın uygun olmadığı belirtilmiştir. Ancak Türk Hava Yolları (THY) doğrudan bu alanlarda faaliyet gösteren bir şirket değildir. Bu nedenle “doğrudan haram” sayılabilecek bir alanla ilişkilendirilmez.
Yine de, İslami finans uzmanlarının bir kısmı THY’nin finansal sistem içinde yer alan faizli kredilerden ve mevduatlardan yararlanmasını “şüpheli” bulur. Katılım bankacılığı prensiplerine göre, faiz gelirinin bulunduğu bir bilançoda “helallik” tartışmalıdır. Burada mesele, doğrudan günah işlemek değil; dolaylı bir finansal sisteme ortak olmaktır.
---
Ekonomik Gerçeklik: Kamu Şirketi Olmanın Etik Zorlukları
THY’nin hisselerinin önemli bir kısmı Türkiye Varlık Fonu tarafından yönetilir. Yani devletin sahip olduğu bir şirkettir. Bu da, yatırımcının dolaylı olarak kamu ekonomisine ortak olduğu anlamına gelir. Devlet şirketlerinin gelirlerinin bir bölümü çeşitli sektörlerden (örneğin, turizm, sigorta, finans) geldiği için bu zincirin tamamını “helal” kategorisine koymak teknik olarak zordur.
Ancak öte yandan, THY’nin temel faaliyeti ulaşım hizmetidir. Uçuş hizmeti, taşımacılık alanına girer ve bu alanın İslam hukukunda yasaklı bir yönü yoktur. Yani ürün veya hizmet açısından THY’nin temel iş modeli meşrudur. Bu noktada asıl mesele, finansal yapının faizle ilişkili olmasıdır.
Ekonomik açıdan bakıldığında, neredeyse hiçbir büyük şirketin finans sisteminden tamamen bağımsız hareket etmediği gerçeğiyle karşılaşırız. Bu, modern kapitalist ekonominin doğasıyla ilgilidir. Dolayısıyla, bir yatırımın tamamen “faizsiz” veya “riskten arındırılmış” olması neredeyse imkânsızdır. Bu durum, birçok dindar yatırımcı için etik bir ikilem yaratır.
---
Kadın ve Erkek Perspektifleri: Farklı Yaklaşımların Denge Noktası
Forum ortamlarında gözlemlediğim ilginç bir durum var: Erkek yatırımcılar bu konuyu genellikle stratejik ve teknik açıdan ele alıyor. “Hisse yükselir mi, temettü politikası nasıl, Varlık Fonu’nun etkisi nedir?” gibi sorular öne çıkıyor. Kadın yatırımcılar ise etik, güven ve toplumsal etki boyutuna odaklanıyor. “Bu yatırım beni manevi olarak rahatsız eder mi?” veya “Bir şirkete ortak olmak onun değerlerini paylaşmak anlamına gelir mi?” gibi sorgular yapıyorlar.
Bu iki yaklaşım birbirini tamamlıyor. Erkeklerin analitik bakışı, yatırımın rasyonel boyutunu; kadınların empatik yaklaşımı ise yatırımın ahlaki ve toplumsal yanını görünür kılıyor. Bu denge, yalnızca cinsiyet değil, insanî çeşitlilik açısından da önemlidir. Çünkü her yatırım kararı, hem ekonomik hem vicdani bir tercihtir.
---
Teolojik ve Akademik Görüşler: Farklı Okullar, Farklı Sonuçlar
İslami finans alanında çalışan akademisyenlerin görüşleri arasında da farklılıklar bulunur.
- Prof. Dr. Mehmet Odabaşı ve Dr. İshak Emin Aktepe gibi bazı ilahiyatçılar, faizli sistemden tamamen kopmanın günümüz şartlarında zor olduğunu, bu nedenle “şüpheli ama mutlak haram olmayan yatırımlar” kategorisinin önem kazandığını vurgular.
- Katılım finans kurumları ise THY gibi karma gelirli şirketleri “helal endekslerinden” çıkarır. Örneğin Borsa İstanbul Katılım Endeksi’nde yer alabilmek için şirketin faiz gelirinin ve borcunun belli bir oranı aşmaması gerekir.
Bu fark, aslında dini hükmün mutlaklıktan ziyade bağlama ve niyete göre şekillendiğini gösterir. Bir yatırımcının amacı, kısa vadeli kazançtan ziyade uzun vadeli bir üretim sürecine destek olmaksa, bu niyetin de etik değeri vardır.
---
Eleştirel Perspektif: Haramın Tanımı mı, Sistemin Gerçeği mi?
THY hissesi özelinde tartışma, aslında daha büyük bir soruya dayanıyor: “Modern ekonomiyle İslami değerler ne kadar uyumlu?”
Bu soruya net bir yanıt vermek güç. Çünkü global finans sistemi faiz üzerine kurulu. Faizsiz sistemler (katılım bankacılığı) bile belirli ölçüde piyasa faiz oranlarına bağlı kalıyor. Dolayısıyla, bir yatırımın “tamamen helal” olması, bugünün ekonomik düzeninde teorik bir ideal olarak kalabiliyor.
Bununla birlikte, bilinçli yatırımcı olmak önemli. Eğer bir yatırımcı, faizli gelirleri farkında olarak minimize etmeye çalışıyorsa, bu ahlaki bir çabadır. İslam ahlakında niyetin önemi düşünüldüğünde, tamamen yasaklanmış bir eylemden ziyade vicdani sorumluluk vurgusu öne çıkar.
---
Okuyucuya Düşünme Alanı: Vicdan mı, Sistem mi?
Kendi bakış açımdan, THY hissesi almak doğrudan “haram” kategorisinde değildir; ancak vicdani bir değerlendirme gerektirir. Yani mesele, “alınır mı alınmaz mı”dan çok “neye ortak oluyorum” sorusundadır.
Siz olsanız neye göre karar verirdiniz?
- Faiz sistemine dahil olan bir şirketten uzak durmak mı,
- Yoksa ekonomiye katkı sağlayan bir milli markayı desteklemek mi?
Bu noktada herkesin inanç, bilgi ve değer sistemi farklıdır. Belki de asıl mesele, yatırımın kazandırdığından çok, insanın iç huzuruna ne kattığıdır.
---
Kaynaklar ve Güvenilirlik Temeli
- Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı, Faiz ve Helal Yatırım Rehberi
- Mehmet Odabaşı, İslami Finansın Güncel Sorunları
- Borsa İstanbul Katılım Endeksi Kriterleri (2024)
- AAOIFI (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions) Standartları
- Dr. İshak Emin Aktepe, Etik Yatırımın Teolojik Boyutu
Sonuç olarak, THY hissesi tartışması yalnızca dini bir mesele değil; aynı zamanda ahlaki, ekonomik ve bireysel bir tercih meselesidir. İnanç, bilgi ve vicdan, modern finans dünyasında birbiriyle yarışmamalı; birbirini dengeleyen pusulalar olmalıdır.
Son zamanlarda çevremde sıkça duyduğum bir tartışma var: “THY hissesi almak haram mı?” Çevremde hem inançlı yatırımcılar hem de ekonomik analizlerle ilgilenen insanlar bu soruyu defalarca dile getirdi. Ben de hem ekonomiyle ilgilenen biri hem de etik sınırları önemseyen bir birey olarak bu konuyu derinlemesine araştırma ihtiyacı hissettim. Bu yazı, bir fetva metni değil; inanç, finans ve ahlakın kesiştiği yerde duran bir sorgulamanın ürünü.
---
İnanç Temelli Yaklaşım: “Helal-Haram” Çizgisinin Belirsizliği
İslam ekonomisinde yatırım araçlarının meşruiyeti, faiz, kumar (maysir), belirsizlik (garar) ve haram faaliyetlere ortak olma gibi unsurlara göre değerlendirilir. Bu bağlamda, bir şirketin faaliyet alanı ve gelir kaynakları, yatırımın helal veya haram olup olmadığını belirleyen temel kriterdir.
Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı’nın fetvalarında, faiz geliri elde eden veya alkollü içecek, kumar, domuz ürünleri gibi İslami açıdan sakıncalı alanlarda faaliyet gösteren kurumlara yatırım yapmanın uygun olmadığı belirtilmiştir. Ancak Türk Hava Yolları (THY) doğrudan bu alanlarda faaliyet gösteren bir şirket değildir. Bu nedenle “doğrudan haram” sayılabilecek bir alanla ilişkilendirilmez.
Yine de, İslami finans uzmanlarının bir kısmı THY’nin finansal sistem içinde yer alan faizli kredilerden ve mevduatlardan yararlanmasını “şüpheli” bulur. Katılım bankacılığı prensiplerine göre, faiz gelirinin bulunduğu bir bilançoda “helallik” tartışmalıdır. Burada mesele, doğrudan günah işlemek değil; dolaylı bir finansal sisteme ortak olmaktır.
---
Ekonomik Gerçeklik: Kamu Şirketi Olmanın Etik Zorlukları
THY’nin hisselerinin önemli bir kısmı Türkiye Varlık Fonu tarafından yönetilir. Yani devletin sahip olduğu bir şirkettir. Bu da, yatırımcının dolaylı olarak kamu ekonomisine ortak olduğu anlamına gelir. Devlet şirketlerinin gelirlerinin bir bölümü çeşitli sektörlerden (örneğin, turizm, sigorta, finans) geldiği için bu zincirin tamamını “helal” kategorisine koymak teknik olarak zordur.
Ancak öte yandan, THY’nin temel faaliyeti ulaşım hizmetidir. Uçuş hizmeti, taşımacılık alanına girer ve bu alanın İslam hukukunda yasaklı bir yönü yoktur. Yani ürün veya hizmet açısından THY’nin temel iş modeli meşrudur. Bu noktada asıl mesele, finansal yapının faizle ilişkili olmasıdır.
Ekonomik açıdan bakıldığında, neredeyse hiçbir büyük şirketin finans sisteminden tamamen bağımsız hareket etmediği gerçeğiyle karşılaşırız. Bu, modern kapitalist ekonominin doğasıyla ilgilidir. Dolayısıyla, bir yatırımın tamamen “faizsiz” veya “riskten arındırılmış” olması neredeyse imkânsızdır. Bu durum, birçok dindar yatırımcı için etik bir ikilem yaratır.
---
Kadın ve Erkek Perspektifleri: Farklı Yaklaşımların Denge Noktası
Forum ortamlarında gözlemlediğim ilginç bir durum var: Erkek yatırımcılar bu konuyu genellikle stratejik ve teknik açıdan ele alıyor. “Hisse yükselir mi, temettü politikası nasıl, Varlık Fonu’nun etkisi nedir?” gibi sorular öne çıkıyor. Kadın yatırımcılar ise etik, güven ve toplumsal etki boyutuna odaklanıyor. “Bu yatırım beni manevi olarak rahatsız eder mi?” veya “Bir şirkete ortak olmak onun değerlerini paylaşmak anlamına gelir mi?” gibi sorgular yapıyorlar.
Bu iki yaklaşım birbirini tamamlıyor. Erkeklerin analitik bakışı, yatırımın rasyonel boyutunu; kadınların empatik yaklaşımı ise yatırımın ahlaki ve toplumsal yanını görünür kılıyor. Bu denge, yalnızca cinsiyet değil, insanî çeşitlilik açısından da önemlidir. Çünkü her yatırım kararı, hem ekonomik hem vicdani bir tercihtir.
---
Teolojik ve Akademik Görüşler: Farklı Okullar, Farklı Sonuçlar
İslami finans alanında çalışan akademisyenlerin görüşleri arasında da farklılıklar bulunur.
- Prof. Dr. Mehmet Odabaşı ve Dr. İshak Emin Aktepe gibi bazı ilahiyatçılar, faizli sistemden tamamen kopmanın günümüz şartlarında zor olduğunu, bu nedenle “şüpheli ama mutlak haram olmayan yatırımlar” kategorisinin önem kazandığını vurgular.
- Katılım finans kurumları ise THY gibi karma gelirli şirketleri “helal endekslerinden” çıkarır. Örneğin Borsa İstanbul Katılım Endeksi’nde yer alabilmek için şirketin faiz gelirinin ve borcunun belli bir oranı aşmaması gerekir.
Bu fark, aslında dini hükmün mutlaklıktan ziyade bağlama ve niyete göre şekillendiğini gösterir. Bir yatırımcının amacı, kısa vadeli kazançtan ziyade uzun vadeli bir üretim sürecine destek olmaksa, bu niyetin de etik değeri vardır.
---
Eleştirel Perspektif: Haramın Tanımı mı, Sistemin Gerçeği mi?
THY hissesi özelinde tartışma, aslında daha büyük bir soruya dayanıyor: “Modern ekonomiyle İslami değerler ne kadar uyumlu?”
Bu soruya net bir yanıt vermek güç. Çünkü global finans sistemi faiz üzerine kurulu. Faizsiz sistemler (katılım bankacılığı) bile belirli ölçüde piyasa faiz oranlarına bağlı kalıyor. Dolayısıyla, bir yatırımın “tamamen helal” olması, bugünün ekonomik düzeninde teorik bir ideal olarak kalabiliyor.
Bununla birlikte, bilinçli yatırımcı olmak önemli. Eğer bir yatırımcı, faizli gelirleri farkında olarak minimize etmeye çalışıyorsa, bu ahlaki bir çabadır. İslam ahlakında niyetin önemi düşünüldüğünde, tamamen yasaklanmış bir eylemden ziyade vicdani sorumluluk vurgusu öne çıkar.
---
Okuyucuya Düşünme Alanı: Vicdan mı, Sistem mi?
Kendi bakış açımdan, THY hissesi almak doğrudan “haram” kategorisinde değildir; ancak vicdani bir değerlendirme gerektirir. Yani mesele, “alınır mı alınmaz mı”dan çok “neye ortak oluyorum” sorusundadır.
Siz olsanız neye göre karar verirdiniz?
- Faiz sistemine dahil olan bir şirketten uzak durmak mı,
- Yoksa ekonomiye katkı sağlayan bir milli markayı desteklemek mi?
Bu noktada herkesin inanç, bilgi ve değer sistemi farklıdır. Belki de asıl mesele, yatırımın kazandırdığından çok, insanın iç huzuruna ne kattığıdır.
---
Kaynaklar ve Güvenilirlik Temeli
- Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı, Faiz ve Helal Yatırım Rehberi
- Mehmet Odabaşı, İslami Finansın Güncel Sorunları
- Borsa İstanbul Katılım Endeksi Kriterleri (2024)
- AAOIFI (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions) Standartları
- Dr. İshak Emin Aktepe, Etik Yatırımın Teolojik Boyutu
Sonuç olarak, THY hissesi tartışması yalnızca dini bir mesele değil; aynı zamanda ahlaki, ekonomik ve bireysel bir tercih meselesidir. İnanç, bilgi ve vicdan, modern finans dünyasında birbiriyle yarışmamalı; birbirini dengeleyen pusulalar olmalıdır.